Αικατερίνη Τρουλλάκη, "Ανάλυση βιωσιμότητας του κύκλου ζωής της κατανεμημένης παραγωγής", Διδακτορική Διατριβή, Σχολή Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης, Χανιά, Ελλάς, 2025
https://doi.org/10.26233/heallink.tuc.104645
Εν μέσω εντεινόμενων προειδοποιήσεων για οικολογική κατάρρευση και μιας συστημικής κρίσης που εκτείνεται σε κοινωνικές, οικονομικές, γεωπολιτικές και υπαρξιακές διαστάσεις, αναζητούνται εντατικά δρόμοι προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι κυρίαρχες προσεγγίσεις εξακολουθούν να επικεντρώνονται στην πράσινη ανάπτυξη, επιδιώκοντας την αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από την περιβαλλοντική επιβάρυνση μέσω «καθαρότερων» τεχνολογιών και νέων στρατηγικών παραγωγής και κατανάλωσης. Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (Life Cycle Assessment – LCA), και η ευρύτερη εξέλιξή της σε Ανάλυση Βιωσιμότητας Κύκλου Ζωής (Life Cycle Sustainability Assessment – LCSA), διαδραματίζει καίριο ρόλο στην αξιολόγηση καινοτομιών που ευθυγραμμίζονται με αυτές τις στρατηγικές.Ωστόσο, ένα αυξανόμενο σώμα κριτικής βιβλιογραφίας αμφισβητεί την επάρκεια της πράσινης ανάπτυξης ως στρατηγική για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Εναλλακτικές προσεγγίσεις αναδύονται από κοινωνικά κινήματα βάσης και φαντασιακές προσεγγίσεις μετα-ανάπτυξης, που δίνουν έμφαση στον συστημικό μετασχηματισμό. Μεταξύ αυτών, η κοσμοτοπική παραγωγή (cosmolocal production), ένα υπόδειγμα τεχνολογκής ανάπτυξης και παραγωγής βασισμένο στη παγκόσμια ανταλλαγή σχεδιαστικής γνώσης και την τοπική κατασκευή, έχει αποκτήσει ορατότητα ως μετακαπιταλιστική καινοτομία βασισμένη στα κοινά. Ωστόσο, υπάρχει ερευνητικό κενό σε συστηματικά και θεωρητικά θεμελιωμένα πλαίσια αξιολόγησης, ικανά να αποτυπώσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις επιπτώσεις στη βιωσιμότητα αυτών των ριζικών συστημικών καινοτομιών.Η παρούσα διατριβή ανταποκρίνεται σε αυτό το κενό, λαμβάνοντας την LCSA ως αφετηρία για την ανάπτυξη ενός πλαισίου αξιολόγησης βασισμένου στην επιστήμη της βιωσιμότητας (sustainability science) και προσαρμοσμένου σε ριζικές συστημικές καινοτομίες όπως η κοσμοτοπική παραγωγή. Το πλαίσιο αυτό εννοιολογεί τη βιωσιμότητα σε τρία αλληλένδετα επίπεδα: το προϊόν, το οργανωτικό μοντέλο και την κοινωνικο-τεχνική «νησίδα» (niche). Ενσωματώνει θεωρίες και εργαλεία από την αξιολόγηση βιωσιμότητας, τα βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα και τις βιώσιμες μεταβάσεις, ενώ παράλληλα διαχειρίζεται διαφορετικές ερμηνείες, επιστημολογίες και μεθοδολογίες της βιωσιμότητας μέσα από μία «διαλεκτική» στάση: προσεγγίζει, δηλαδή, την αξιολόγηση ως διάλογο με αλληλοσεβασμό μεταξύ διαφορετικών γνωσιακών οπτικών.Το εμπειρικό επίκεντρο είναι οι Τοπικά Κατασκευασμένες Μικρές Ανεμογεννήτριες (Locally Manufactured Small Wind Turbines – LMSWTs), ένα παράδειγμα κοσμοτοπικής παραγωγής με διεθνή εφαρμογή. Βασισμένη σε έξι μελέτες περίπτωσης στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Λατινική Αμερική, η διατριβή χρησιμοποιεί μεικτές μεθόδους για την αξιολόγηση των LMSWTs σε κάθε επίπεδο: εργαλεία βασισμένα στον κύκλο ζωής χρησιμοποιούνται για την αποτίμηση επιπτώσεων και αξιών στο επίπεδο του προϊόντος· επιχειρηματικά και οργανωτικά μοντέλα αναλύονται συγκριτικά στο οργανωτικό επίπεδο· και προσεγγίσεις από τις βιώσιμες μεταβάσεις, εμπλουτισμένες με κριτικές οπτικές, εφαρμόζονται στο υπερτοπικό επίπεδο του niche.Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι συμβατικές προσεγγίσεις LCSA διατρέχουν τον κίνδυνο να υποτιμήσουν το δυναμικό βιωσιμότητας των κοσμοτοπικών καινοτομιών και προσφέρουν περιορισμένη στρατηγική καθοδήγηση για την ανάπτυξή τους. Επεκτείνοντας το πεδίο της αξιολόγησης πέρα από τον κύκλο ζωής του προϊόντος ώστε να περιλαμβάνει οργανωτικές και συστημικές διαστάσεις, και ενσωματώνοντας τόσο προσεγγίσεις βασισμένες σε επιπτώσεις όσο και σε αξίες, η παρούσα έρευνα παρουσιάζει πώς μπορεί να αναπτυχθεί μια πιο πλουραλιστική αξιολόγηση βιωσιμότητας. Μια τέτοια προσέγγιση αποτυπώνει πληρέστερα την πολυδιάστατη φύση των ριζικών συστημικών καινοτομιών και καλεί σε διεπιστημονική συνεργασία για την προώθηση της θεωρίας και πρακτικής της.Συνολικά, η διατριβή συνεισφέρει στην εξέλιξη των πλαισίων αξιολόγησης βιωσιμότητας, εδραιώνοντάς τα θεωρητικά στην επιστήμη της βιωσιμότητας και διευρύνοντας την εφαρμογή τους σε ριζικές συστημικές καινοτομίες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, συμβάλλει θεωρητικά και πρακτικά στον μετασχηματισμό του τρόπου με τον οποίο αξιολογείται, και τελικά επιδιώκεται, η βιωσιμότητα σε μια εποχή συστημικής κρίσης.